KOŁO - Miasto powiatowe w województwie wielkopolskim. W dniu 18 VII 1362 r. Kazimierz Wielki wydał Henrykowi, byłemu wójtowi Warty, przywilej zezwalający na założenie Nowego Miasta na terenie dawnej wsi Koło. W dokumentach wymieniane jest jako Colo. Miasto ulokowane na wyspie rzecznej otrzymało prawo magdeburskie. Było własnością królewską i siedzibą starostwa niegrodowego. Poza miastem wzniesiony został murowany zamek obronny. W 1410 r. zebrało się tu rycerstwo wielkopolskie przed wyprawą pod Grunwald. Od XV w. w Kole odbywały się sejmiki generalnej prowincji wielkopolskiej. Ostatni zebrał się w 1716 r. Na wojnę trzynastoletnią w 1458 r. Koło wysłało 15 pieszych. W 1476 r. król Kazimierz Jagiellończyk nadał miasto dożywotnio księżnej mazowieckiej Annie w zamian za ziemię sochaczewską. W 1502 r. król Aleksander nadał prawo na cotygodniowe targi i 3 jarmarki rocznie. Nakazał także przeznaczyć dochody z jatek na uporządkowanie miasta i budowę mostów na Warcie. Następne przywileje powiększające ilość jarmarków nadali królowie, Zygmunt III Waza w 1592 r., Jan III Sobieski w 1690 r. i August III Sas w 1754 r.  W 1579 r. było w Kole 86 rzemieślników. Istniały cechy sukienników, kowali, ślusarzy, nożowników, zdunów, krawców, rymarzy i piwowarów. Był także złotnik i aptekarz. W 1554 r. na prawym brzegu Warty powstała osada  zwana Zdunami, posiadająca własny samorząd. Mieszańcy Zdun zajmowali się głównie garncarstwem. W XVII w. miast podupadło. W 1622 r. miasto zostało spalone przez Lisowczyków. W czasie najazdu szwedzkiego obok Koła stacjonowało 34 tys. żołnierzy. W 1658 r. w mieście były 142 domy. W 2 połowie XVIII w. Koło liczyło 1400 mieszkańców i było największym miastem powiatu konińskiego. Kiedy w 1793 r. miasto zajęli Prusacy, było w nim 101 domów, w tym 3 murowane. W 1815 r. Koło znalazło się w granicach Królestwa Polskiego. Nastąpił rozwój przemysłu. W 1833 r. istniały tu 22 przędzalnie i 43 warsztaty tkackie. Natomiast w 1842 r. poznański kupiec Józef Freudenreich założył pierwszą fabrykę fajansu i majoliki. W tym czasie zwiększyła się liczba mieszkańców i rosła ranga miejscowości. W 1867 r. utworzony został powiat kolski. Pod koniec XIX w. były w Kole 4 fabryki ceramiczne, fabryka maszyn rolniczych, wyrobów bawełnianych, wełnianych, tasiemek, mączki kostnej, browar, tartak i młyny. Funkcjonowała linia kolejowa wąskotorowa do Sompolna, Włocławka i Kruszwicy.  W 1921 r. przeprowadzono linię kolejową szerokotorową z Kutna do Strzałkowa przez Koło. W 1924 r. w granice miasta włączono wsie Blizna i Nagórna. Z dniem 1 IV1938 r. powiat kolski został przeniesiony z województwa łódzkiego do województwa poznańskiego. W czasie okupacji niemieckiej uległo zagładzie ok. 5 tys. Żydów kolskich. Dalszy rozwój Koła nastąpił w okresie powojennym. W latach 1975–1998 Koło wchodziło w skład województwa konińskiego, a od 1999 r. jest w województwie wielkopolskim. Od dnia16 VI 1999 r. patronem Koła jest św. Bogumiła.
 

Miasta polskie w tysiącleciu, t. II, s. 240–242; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. IV, s. 274–277; www.pl.wiki.org/wiki/Koło(wojewodztwo-wielkopolskie); www.kolo.pl

KONIN - Miasto na prawach powiatu grodzkiego w województwie wielkopolskim. Prawdopodobnie w okresie wczesnośredniowiecznym istniał tu gród chroniący przeprawy przez Wartę. Przechodził tędy ważny szlak handlowy prowadzący z Kalisza do Kruszwicy. Konin był w połowie tego szlaku o czym świadczy „słup koniński”, kamienny znak drogowy istniejący do dzisiaj, ufundowany w 1151 r. przez Piotra Wszeborowica. W XII w. w pobliżu grodu rozwinęła się osada targowa (dzisiejsza wieś Stare Miasto z kościołem romańskim). W późniejszym okresie nastąpiło przemieszczenie osady na wyspę w nurcie Warty i nadanie jej praw miejskich.  Z 1293 r. pochodzi pierwsza wzmianka o wójcie Gosławie z Konina. W 1328 r. istniał już most przez Wartę. Konin został zniszczony w czasie najazdu Krzyżaków w 1331 r., po czym Kazimierz Wielki otoczył miasto murem obronnym i zbudował zamek. W tym też czasie Konin stał się siedzibą powiatu w województwie kaliskim. Na wojnę trzynastoletnią  w 1458 r. wysłanych zostało 15 pieszych. W XV i XVI w. nastąpił szybki rozwój miasta, rozwijało się rzemiosło. W 1517 r. w mieście było 15 garncarzy, 11 rybaków, 8 rzeźników, 15 pędziło wódkę, a w 1616 r. było w Koninie 30 sukienników. Upadek miasta zaczął się w XVII w. Dwie epidemie  w 1628 i 1662 r. zdziesiątkowały ludność, a Szwedzi w 1656 r. spalili miasto. Ze 127 domów zostało tylko 25. W czasie wojny północnej w 1707 r. został zniszczony zamek. W 1793 r. Konin został zajęty przez Prusy, liczył wtedy 780 mieszkańców, posiadał 165 domów, w tym 1 murowany. W 1807 r. miasto znalazło się w Księstwie Warszawskim, a w 1815 r. w Królestwie Polskim. W XIX w. rozebrano resztki zamku i murów obronnych. W tym czasie mieszkańcy zajmowali się rzemiosłem i rolnictwem. W 2. połowie XIX w. zaczął rozwijać się przemysł. Funkcjonowały w Koninie dwie fabryki maszyn rolniczych, zakład kotlarski, wytwórnia octu, olejarnie, mydlarnie, garbarnie i 4 browary. W okresie międzywojennym pewne ożywienie przyniosły inwestycje komunikacyjne, tzn. budowa w latach 1912–1914 linii kolejowej Poznań-Kutno oraz budowa kanału wodnego łączącego Wartę z Gopłem (Kanał Ślesiński). Po II wojnie światowej nastąpił gwałtowny rozwój Konina. Związane to było z wydobyciem w tym rejonie węgla brunatnego. Powstały kopalnie odkrywkowe, wielka elektrownia i huta aluminium. Liczba ludności zwiększyła się kilkakrotnie, zwiększył się także obszar miasta. W latach 1975–1998 Konin był stolicą województwa konińskiego. Od 1 I 1999 r. wchodzi w skład województwa wielkopolskiego.
 

KOŹMINEK - Wieś w województwie wielkopolskim, powiecie kaliskim, gminie Koźminek. Nie znamy dokładnej daty nadania miejscowości praw miejskich. Po raz pierwszy, jego nazwa, pojawia się w źródłach w 1369 r. już jako miasto na prawie magdeburskim. Było wtedy własnością królewską. Właśnie w 1369 r. król Kazimierz Wielki nadał Koźminek wraz z czterema wsiami Bartoszowi z Wezenborga, h. Tur w wieczyste użytkowanie za zasługi dla kraju. Miasto często zmieniało właścicieli. Potomkowie Bartosza z Wezenborga sprzedali Koźminek w 1441 r. Wojciechowi z Pakości, później przeszedł w ręce książąt raciborskich. W dalszej kolejności należał do Gostyńskich, Wałdowskich, Ostrorogów, Łętkowskich i Kiełczewskich. W 1450 r. król Kazimierz Jagiellończyk zezwolił miastu na dwa jarmarki rocznie. Na wojnę trzynastoletnią w 1458 r. Koźminek wysłał 6 pieszych. W połowie XVI w. miasto uzyskało prawo do trzeciego jarmarku i prawo do handlu końmi na targach. Kupcy udający się na Śląsk mieli obowiązek przejazdu przez Koźminek. Miasto stało się ważnym ośrodkiem rzemieślniczym. W 1579 r. było 50 rzemieślników różnych specjalności. Pędzono także wódkę i piwo. W XVI w. kiedy właścicielem miasta był Jakub z Ostroroga, Koźminek stał się ważnym ośrodkiem ruchu reformacyjnego. Kościół parafialny przekazał on braciom czeskim, założył szkołę dla współwyznawców i drukarnię. Na synodzie, jaki odbył się w Koźminku doszło do krótkotrwałej unii kalwinów i braci czeskich. W 1607 r. kościół parafialny wrócił do katolików. W XVII w. nastąpił powolny upadek miasta. W latach 70. XVIII w. zaczęli się osiedlać w Koźminku niemieccy osadnicy z Dolnego Śląska zajmujący się tkactwem. W 1793 r. miasto dostało się do zaboru pruskiego, w latach 1807–1815 było w Księstwie Warszawskim a po 1815 r. w Królestwie Polskim. Mieszkańcy Koźminka zajmowali się rzemiosłem i rolnictwem. Odbywało się 6 jarmarków, gdzie handlowano głównie bydłem. Produkowano kożuchy, obuwie i garnki. W 1880 r. w mieście było 5 wiatraków, browar, gorzelnia i wytwórnia wyrobów bawełnianych. W 1870 r. Koźminek utracił prawa miejskie. W okresie okupacji niemieckiej w Koźminku utworzono getto dla ludności żydowskiej z okolicznych miejscowości. Stąd wywożono ich do obozów zagłady.
 

Miasta polskie w tysiącleciu, t. II, s. 248; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. IV, s. 571–572; www.pl.wikipedia.org/.../Kozminek (województwo wielkopolskie); www.kozminek.pl      

MIKSTAT – Miasto w województwie wielkopolskim, powiecie ostrzeszowskim. Początki sięgają X w. Pierwotna nazwa Komorów została wyparta przez nazwę niemiecką Mixstadt (Mucke – komar, stadt – miasto). Prawa miejskie magdeburskie uzyskał w 1366 r. Wydano wtedy przywilej, w którym Janko, syn Mikołaja Zaremby, pan i dziedzic na Komorowie, sprzedaje wójtostwo w mieście Mikstad Piotrowi Knoth. Było miastem królewskim należącym do starostwa grabowskiego w województwie sieradzkim. W 1391 r.  Mikstat  został  zniszczony przez pożar. Książę Władysław Opolczyk zwolnił  miasto  na 5 lat od danin. Prawdopodobnie przeniesiono je wtedy w inne miejsce. Ponownie miasto zostało doszczętnie spalone w 1478 r. Król Zygmunt Stary w 1528 r. wydał ponowny akt lokacyjny i przywileje. W połowie XVI w. było w mieście 12 rzemieślników, a pod koniec tego wieku powstały dwa cechy. W 1590 r. król Zygmunt III Waza nadał przywilej na 4 jarmarki w roku. W mieście rozwijało się słodownictwo i browarnictwo. W 1578 r. było 65 domów, a w 1655 r. 106 domów. Pierwsza wzmianka o szkole parafialnej pochodzi z 1670 r. Po wojnie ze Szwecją w połowie XVII w. w mieście zostało tylko 16 domów. W 1793 r. Mikstat dostał się pod panowanie pruskie. Liczył wówczas 481 mieszkańców, w mieście było 108 drewnianych domów, krytych strzechą. W 1815 r. Mikstat znalazł się w zaborze pruskim, w granicach Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Ludność zajmowała się głównie rolnictwem. Było tylko 6 rzemieślników - 4 szewców i 2 krawców. W XIX w. wybuchły jeszcze dwa wielkie pożary, w 1822 r. i w 1876 r. W czasie powstania wielkopolskiego w 1918 – 1919, oddział powstańczy złożony z mieszkańców Mikstat brał udział w walkach w rejonie Kobylej Góry. W 1921 r. miasto liczyło 1423 mieszkańców. Miejscowość miała charakter rolniczy. W mieście znajduje się zabytkowy, drewniany kościół cmentarny z XVIII w.

Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. II, s. 263-264; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1882, t. VI, s. 409; pl.wikipedia.org/wiki/Mikstat;   www.mikstat.pl

OSTRZESZÓW

PRZEDECZ